Onlangs verscheen in Engineeringnet Magazine een artikel over het 'Concept Center 4 Industries' van Siemens. Hun visie is onderdeel van een trend, die bekend staat als 'Industrie 4.0'. Dit houdt kort gezegd een digitalisering in van industrieprocessen, waarbij alle apparaten en arbeidsprocessen onderling digitaal verbonden zijn en met elkaar communiceren. Door een slimme analyse van de verzamelde gegevens kan men efficiënter werken en zeer snel klantspecifieke producten afleveren. Het onderliggend netwerk dat hiervoor nodig is, noemt men het IoT - het Internet of Things. En dat IoT zit er ook in ons land aan te komen.
Wat voorafging
De eerste helft van de twintigste eeuw was gekenmerkt door een steeds groeiende massaproductie. Deze werd op gang gebracht met de assemblagelijn van het model T Ford in 1913.
In de tweede helft van de vorige eeuw werden de massaproducten steeds efficiënter en goedkoper geproduceerd. Het voortdurend beknibbelen op productiekosten had -geheel terzijde- nogal eens ongewenste effecten zoals de ramp met het ruimteveer Challenger, de dioxinecrisis, of de uitbraken van de ziekte van Creutzfeld-Jacob.
Onze 21e eeuw zal gekenmerkt worden door het zeer snel op vraag en op maat produceren en leveren van individuele massaproducten.
Customizing
Dit proces is al een tijdje aan de gang. Via 's wereld grootste webwinkel Amazon is het bijvoorbeeld al een aantal jaren mogelijk om een individueel boek te laten drukken. Dit 'printing on demand' is zelfs al helemaal niet bijzonder meer, maar standard operating procedure. Een wagen wordt vandaag de dag niet meer volledig gestandaardiseerd geleverd, maar via een online toepassing helemaal op maat van de klant aangepast, en een luttele drie maanden later geheel afgewerkt geleverd. Maar dit is peanuts, vergeleken met wat ons te wachten staat.
Want wat voor de al wat oudere generaties als 'luttele' tijd gezien wordt, is voor een jongere generatie onaanvaardbaar traag. Drie maanden wachten op een nieuwe wagen?! Geen sprake van, ik wil die wagen nù!
Vele webwinkels doen het nu al: vandaag besteld, morgen geleverd. Momenteel lopen reeds experimenten met drones die bestellingen de dag zelf nog kunnen leveren. En een aankoopknop op je slimme wasmachine laat je heel eenvoudig nieuw wasmiddel bestellen.
Big brother?
Slimme programma's die de 'big data' verwerken die winkels verzamelen, kunnen al geruime tijd indrukwekkende analyses maken. Een gekend voorbeeld hiervan is de Amerikaanse winkelketen Walmart, die op basis van de aankoop van ongeparfumeerde oliën en gelijkaardige producten door jonge vrouwen kon deduceren dat zij waarschijnlijk zwanger waren, en hun reclamefolders hierop afstemden. De onthutste reacties van verbaasde zwangere vrouwen en die van nietsvermoedende ouders van tienerdochters, noopten Walmart om hun reclame voor ultra-absorberende luiers toch maar te vergezellen van de aanprijzing van een super-de-luxe grasmaaier. Kwestie van wat omfloerster te zijn over hoeveel ze wel weten over hun klanten.
Nieuwe programma's kunnen zelfs de aankoop van een product op hun webpagina voorspellen, op basis van waar de computermuis zich bevindt en hoelang ze er blijft hangen. Als de ingeschatte kans tot aankoop een bepaald percentage overschrijdt, wordt het product al klaargezet voor verzending, nog voor de computergebruiker de aankoop daadwerkelijk heeft bevestigd met een klik op de muisknop.
Alle apparaten in contact met elkaar
'Industrie 4.0' gaat nog een stap verder. Dit concept houdt een totale digitalisering in van de reële wereld. Dat betekent dat alle processen en gebeurtenissen met sensoren worden geregistreerd en gemeten. Vervolgens analyseren andere 'slimme' machines deze data en koppelen ze hieraan doelgerichte acties vast.
Hiervoor is de uitbouw nodig van een netwerk dat alle voorwerpen met elkaar verbindt, een 'internet der dingen'. De eerste stappen in die richting zijn al genomen. Zo laat het nieuwe internetprotocol versie 6 toe om 3,4 × 1038 verschillende IP-adressen toe te wijzen, in plaats van het luttele vier miljard dat de vorige versie aanbiedt. Met een vijftigtal quadriljard individuele IP-adressen per aardbewoner zullen we elk toestel - en elk onderdeel ervan - apart kunnen identificeren.
Al deze toestellen moeten uiteraard ook met elkaar kunnen communiceren, en hiervoor heeft men een LoRa-netwerk nodig. 'LoRa' staat voor 'long range, low power'. Die technologie maakt het mogelijk om toestellen over lange afstanden en (omdat er weinig stroom nodig is) gedurende een lange tijd te verbinden met internet. Het enige nadeel is dat dit systeem slechts heel beperkte informatie kan doorsturen, maar meer is eigenlijk niet nodig.
In België worden er op ogenblik twee zulke netwerken uitgerold: dat van Sigfox, die het ontwikkelt in een samenwerking met Engie (het vroegere GDF Suez), en dat van Proximus. In 2016 zal heel België gedekt zijn.
Alles wordt 'smart'
De mogelijkheden van dit internet 4.0 zijn voor de individuele consumenten legio. Je hoeft geen boodschappenlijstjes meer bij te houden. Je slimme huis registreert dat het toiletpapier bijna op is, en plaatst een nieuwe bestelling. Je slimme wagen merkt dat je remblokken aan vernieuwing toe zijn, en gaat terwijl jij op het werk zit even bij je garage langs. Je CO-monitor registreert gevaarlijk hoge waardes, en zet een raam open. Je aan je zonnepanelen gekoppelde batterij houdt bij wanneer de marktvraag naar energie het hoogst is, en geeft deze enkel op het optimale moment vrij op het energienet,...
Op de werkvloer kan de totale digitalisering een enorme impact hebben op de efficiëntie van het werkproces. Algemene onderhoudsrondes zijn niet meer nodig; een toestel geeft zelf wel aan wanneer een vervanging nodig is, en print het bijna-defecte onderdeel alvast af op de 3D-printer van de onderneming.
Stock en opslagruimte kun je minimaliseren; automatische processen bestellen nieuwe grondstoffen of onderdelen met een ongekende efficiëntie. Hoeveel afgewerkte producten zijn er nodig? Dat kun je al berekenen op basis van informatie geleverd door de alomtegenwoordige sensoren; overproductie wordt geminimaliseerd.
De keerzijde?
Uiteraard houdt dit alles ook een aantal drempels en risico's in. Het zal om te beginnen wel nog forse investeringen en verregaande innovaties kosten vooraleer het zover is. Zulke systemen moeten namelijk in staat zijn om met een productiesnelheid van massaproductie toch individueel maatwerk te leveren.
Ook de arbeidsmarkt zal flexibeler moeten worden dan ze nu is; productieprocessen moeten op zeer korte termijn kunnen opgeschaald en afgebouwd worden, met een aanbod dat zeer efficiënt is afgestemd op de wispelturige vraag. Het lijkt me logisch dat men dan ook de werkkrachten op een analoge wijze zeer snel moet kunnen inschakelen, en danken voor de diensten wanneer de vraag naar het product terug afneemt. Men zal arbeidsprocessen moeten ontwerpen op een wijze die een snelle inzetbaarheid toelaat. Ik verwacht dat er een steeds belangrijker rol zal weggelegd zijn voor de uitzendsector, die in steeds grotere mate arbeidskrachten zal leveren die telkens opnieuw voor slechts een korte tijd in een bepaalde onderneming tewerkgesteld zullen worden. Arbeidspsychologen zullen hun handen vol hebben met de onvermijdelijke gevoelens van vervreemding die deze continue arbeidswisselingen tot gevolg zullen hebben bij de toekomstige werkkrachten, die zich terecht steeds meer als een inwisselbare naamloze pion zullen voelen.
En privacy?
En dan zijn er nog de privacy-issues en chantagerisico's. Ik zal even voorbij gaan aan het feit dat je winkel tot in de details weet wat je koopt en verbruikt; dat weten ze nu al, als je een klantenkaart gebruikt. Maar wanneer apparaten verbonden zijn met het internet, kunnen ze gehackt worden. Een concreet voorbeeld hiervan is de slimme koelkast van Samsung. Dit toestel toont je mails op een geïntegreerd scherm. Het gmail-wachtwoord blijkt echter heel gemakkelijk te kraken. In een volledig gedigitaliseerde wereld zouden snode hackers het wel eens leuk kunnen vinden om je microgolf om de andere dag een bericht te laten versturen dat hij hersteld moet worden. En ik huiver al bij de gedachte aan de mogelijke impact op een volledig IoT-verbonden onderneming.
The future is now
We zijn nog niet volledig gedigitaliseerd. Maar vergis je niet; dit is geen sciencefiction. Het proces is al ingezet; dit is hoe vernieuwende ondernemingen in de nabije toekomst zullen functioneren. En zij zullen de bedrijven die deze totale digitalisering aan zich voorbij laten gaan, genadeloos in het stof van hun efficiëntere machines en productieprocessen doen bijten.
Dit artikel is eerder verschenen als opiniestuk in de PreventActua van november 2015.