Doorgaan naar hoofdcontent

Opinie: Impact van nachtarbeid

 Deze tekst is op 1 maart 2022 verschenen in PreventActua

De recente discussie over nachtwerk doet heel wat stof opwaaien. Zo ook bij arbeidsarts Edelhart Kempeneers. Voor de economie zou een soepelere regeling rond nachtwerk een zegen zijn; op het vlak van veiligheid en gezondheid daarentegen…

Discussie

“Werknemers worden empowered!”, verzekert de consultant me. Het jaar is 2016. Ik zit in een workshop over de evolutie van de arbeidsmarkt. “De arbeidsmarkt fragmenteert. Werknemers werken niet meer voor één werkgever, maar krijgen meer autonomie en kunnen zelf bepalen voor wie ze werken, hoeveel en wanneer.”

 

Ik moet hieraan terugdenken wanneer ik de geanimeerde discussie volg over het nachtwerk. PS-voorzitter Paul Magnette ziet geen brood in een eventuele soepelere regeling rond nachtarbeid, waar de e-commercesector nochtans al erg lang vragende partij voor is. Hij wil dan eerder kiezen voor een ‘e-commerce-uitstap’. Niet alleen om de werkomstandigheden van de medewerkers van die bedrijven te beschermen, maar ook de lokale middenstand die moeilijk kan concurreren met de grote online bedrijven. Deze uitspraken worden hem niet in dank afgenomen. Zo noemt professor transporteconomie en e-commerce Roel Gevaers (UAntwerpen) de uitspraken “populistisch en op weinig gebaseerd”. Ook professor consumentengedrag en retail Malaika Brengman (VUB) vindt het “een absurd idee om te stoppen met de e-commerce”. De e-commerce in ons land is dan ook goed voor een omzet van negen miljard euro en tienduizenden jobs. En net de Belgische beperkingen rond nachtwerk fnuiken doorgroeimogelijkheden van de sector, die dan investeert in grote verdeelcentra net over de grenzen heen.

 

Een zorgwekkende evolutie

Focus op wendbaarheid werknemer

Magnette heeft zijn standpunt achteraf genuanceerd, maar op zich heeft hij wel een punt. Eind vorig jaar bijvoorbeeld viel de arbeidsauditeur nog binnen in verschillende logistieke centra van pakjesbedrijven in verband met sociale fraude, misbruiken en andere wantoestanden.

De verbetering van de arbeidsomstandigheden die minister van Werk Kris Peeters in 2017 beoogde met de wet betreffende wendbaar en werkbaar werk? De werknemer die hiermee zelf de arbeidstijd beter kan beheren en een grotere autonomie heeft bij de organisatie ervan. Glijdende uurroosters en loopbaansparen zouden de werknemer toelaten om meer vat te hebben op het werk en om de inspanningen beter te spreiden om het professioneel leven en het gezinsleven te verzoenen. Achteraf beschouwd blijken die maatregelen toch voornamelijk een focus te hebben op wendbaarheid van de werknemer en werkbaarheid voor de werkgever.

 

In heel Europa

Die zorgwekkende evolutie is al langer gaande, en niet enkel in België. Een recente analyse van Eurofound, de Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden, toont een evolutie naar meer flexwerk in heel Europa. Door empowerment van de werknemers, die zelf kiezen hoe vaak en hoeveel ze werken? Niet echt. Sinds de financiële crisis van 2008 is er in de EU effectief opnieuw een sterke economische groei opgetreden. Maar voltijdse functies zijn stelselmatig vervangen door deeltijdse functies, voornamelijk in de slechtst betaalde jobs. Niet onmiddellijk waar je de meest empowered werknemers terugvindt. De auteurs van het rapport geven zelf aan dat deze overgang weinig waarschijnlijk een vrije keuze van de werknemers zelf is geweest.

 

Vrij verkeer van personen en goederen

In de Europese Unie is er vrij verkeer van personen en goederen, en dat heeft absoluut geleid tot een algemene verbetering van de leefomstandigheden van de inwoners. Het heeft echter ook een potentiële keerzijde, wanneer deze vrijheid niet gepaard gaat met een globaal beleid. Niemand kan consumenten in België verbieden om in pakweg Nederland of Polen iets te bestellen. Zijn de arbeidsvoorwaarden daar anders geregeld? Is er meer ‘flexibiliteit’ van de werknemers? Als we dan niet meedoen, blijven we achter, met alle economische gevolgen van dien. Dat is dus al te zien in de e-commerce, waar de Nederlanders met bol.com en consoorten onze markt verdringen, en waar Amazon net over de grens in Duitsland gigaverdeelcentra opstelt met Belgen en Nederlanders als doelpubliek. Uit een studie van de Belgische logistieke vastgoedinvesteerder Montea blijkt dat nachtarbeid vanaf acht uur ’s avonds de omzet met 7,5 procent doet toenemen. Wat een economisch potentieel! Dus ja, dan wordt de regelgeving rond nachtwerk opnieuw onder de loep genomen.

 

Gezondheidsrisico’s

Maar ondertussen weten we wel allemaal al dat nachtwerk kan leiden tot nadelige gezondheidseffecten. Veel lichaamsprocessen volgen het ritme van de biologische klok, zoals het slaap-waakritme, de concentratie en hormoonspiegels. Dat ritme loopt grotendeels synchroon met het dag-nachtritme. Daarvoor zorgt melatonine, een stof die door de pijnappelklier in de hersenen geproduceerd wordt. Overdag valt de productie zo goed als stil, terwijl ze ’s avonds en ’s nachts op volle toeren draait. Het hormoon cortisol volgt het omgekeerde patroon en houdt ons alert: overdag stijgt de spiegel en ’s nachts zakt ze opnieuw. Als dat bioritme verstoord raakt omdat men in shiften werkt en vaak ’s nachts aan de slag moet, dan raken diverse fysiologische processen van slag. Nachtwerkers merken dat aan slaapstoornissen, concentratieproblemen en stemmingswisselingen. Ook hebben ze vaak een verstoord eetpatroon met een grotere kans op overgewicht. Nachtwerkers lopen door dat alles meer risico op diabetes type 2, hartziekten en metabool syndroom, en dat risico neemt toe met de jaren. Omwille van die redenen raadde de Nederlandse Gezondheidsraad in 2017 nog aan om nachtwerk waar mogelijk te beperken.

 

Veiligheidsrisico’s

Ook blijkt uit tal van studies dat nachtarbeiders een grotere kans hebben om betrokken te raken bij een ongeluk. De belangrijkste oorzaak hiervan is vermoeidheid door (chronisch) slaaptekort. Zo beschreef een bekende studie de shift work sleep disorder (SWSD) of het ploegendienstsyndroom, waarbij bleek uit analyse van duizenden ongevallen met drie petabytes data (drie miljoen gigabytes) over een periode van tien jaar dat nachtwerkers een driemaal grotere kans hebben op een auto-ongeluk. Volgens de Vlaamse Stichting Verkeerskunde is het effect van moe rijden vergelijkbaar met rijden onder invloed. Iemand die een paar nachten achter elkaar maar vijf uur slaapt, heeft een tot zes keer meer kans op een ongeval. Wie een paar nachten maar zes uur slaapt, heeft de rijvaardigheid van iemand die met 0,6 promille alcohol rijdt. Ook op de werkvloer gebeuren er verhoudingsgewijs veel meer ongevallen bij nachtwerkers; dat blijkt nog maar eens uit een recent onderzoek van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

 

Haalbare oplossingen?

Er zijn wel manieren om deze gezondheidsproblemen en veiligheidsrisico’s te voorkomen. Zo hebben voorwaarts roterende roosters en lichtinterventies een gunstig effect op slaperigheid en alertheid. Ook een uitgebalanceerd dieet, sporten vóór de aanvang van de nachtshift en korte powernaps tijdens de ‘werkdag’ hebben een duidelijke positieve impact, en kunnen nachtwerk bij een correcte toepassing even gezond en veilig maken als dagwerk. Maar in de praktijk blijkt de toepasbaarheid daarvan niet altijd even evident. De recente opmars van platformwerk doet slechtbetaalde koeriers van opdracht tot opdracht sprinten, zonder een duurzame jobzekerheid en zelfs op korte termijn een onzeker inkomen, louter gebaseerd op inkomende opdrachten. Zonder een duidelijk regelgevend kader gaan zulke arbeidsomstandigheden de gezondheids- en veiligheidsproblematiek van nachtwerk enkel verder doen escaleren.

 

Wat op lange termijn?

Ik begrijp uiteraard de ‘economische noodzaak’ van meer flexibiliteit van de Belgische regelgeving als antwoord op de oprukkende digitalisering van de winkels. Maar ik moet wel denken aan de Rode Koningin in Lewis Carroll’s Through the Looking Glass. Zoals ze tegen Alice zegt: “It takes all the running you can do, to keep in the same place.” En of deze steeds sneller wordende ratrace op de lange termijn zo goed zal zijn voor ons? We zitten ondertussen al aan ruim een half miljoen langdurig zieke werknemers. Misschien moeten we nog wat meer coaches voorzien om hen wat wendbaarder te helpen maken.

Populaire posts van deze blog

Jicht en jus (d'orange)

Recent heb ik gelezen dat softdrinks een jichtopstoot kunnen veroorzaken! Drinken van twee gesuikerde softdrinks per dag zou de kans op een jichtopstoot met 85% doen stijgen. Het vruchtsuiker (fructose) is verantwoordelijk voor dit verhoogd risico, dieetdranken geven geen probleem. Ook andere producten die fructose bevatten (fruitsappen, appels en sinaasappels) geven een verhoogde kans op jicht!? Kijk, dat is dus nieuw voor mij. In alle overzichtslijstjes voor jichtlijders vind je net terug dat je fruit naar believen mag nuttigen. Snoepjes die fructose bevatten moet je dan weer vermijden. Ja, het wordt soms verwarrend. Jicht is een reumatische aandoening. Ze is al heel lang geleden beschreven.  De Griekse geneesheer Hippocrates had het er 25 eeuwen geleden al over. Men dacht wel altijd dat jicht een gevolg was van een overdaad aan alcohol en rijkelijke maaltijden. De jichtlijder kreeg alle schuld voor zijn ziekte in de schoenen geschoven. Maar het is een te hoog urinezuurgehal

Cyanide

En nog eens een strikt arbeidsgeneeskundig blogartikel. Een van de aan mij toegewezen bedrijven heeft informatie gevraagd over cyanides. Redelijk gespecialiseerde informatie wellicht, maar relevant voor bedrijven die met blauwzuur werken. En om collega's arbeidsgeneesheren en preventieadviseurs het opzoekwerk te besparen, maak ik de tekst ook maar publiek. --- CYANIDE 1. Fysische en chemische eigenschappen HCN Heerlijk verfrissend... eh, ruik ik amandelen? HCN is een kleurloze vloeistof of kleurloos gas met de karakteristieke geur van bittere amandelen. HCN gas en vloeistof zijn mengbaar met water en oplosbaar in ethanol en ether. Het kook- en smeltpunt van HCN zijn respectievelijk 25,70°C en -13,24°C. HCN wordt gebruikt als ontsmettings- of desinfectiemiddel, of in chemische syntheses. NaCN en KCN De zouten NaCN en KCN zijn witte, kristallijne vaste stoffen met een lichte amandelgeur. Het smeltpunt van NaCN is 560°C en van KCN 620-635°C. KCN is goed oplosbaar i

Chloorgas

In de Jordaanse havenstad Aqaba zijn zeker twaalf mensen omgekomen en 250 anderen gewond geraakt bij een ongeval met een container met chloorgas. Het giftige gas kwam vrij toen de container tijdens het transport viel. Het ongeval vond plaats op 27 juni 2022. Een container met 25 ton chloorgas moest per schip naar Djibouti in de Hoorn van Afrika gebracht worden. Maar toen een kraan de container op het schip probeerde te plaatsen, stortte de container naar beneden en meteen kwam een grote gele gifwolk vrij. Bij het ongeval kwamen minstens twaalf mensen om het leven. Nog eens 250 anderen raakten gewond. De gewonden werden overgebracht naar twee openbare ziekenhuizen, een privéziekenhuis en een veldhospitaal. Chloor is bij kamertemperatuur een geelgroen gas met een typische, irriterende geur. Door afkoeling of door drukverhoging wordt het een heldere, amberkleurige vloeistof. Het wordt als vloeistof in aangepaste containers getransporteerd. Het kent vele toepassingen o.a. als bleekmiddel i