Ruim een kwart van de Nederlandse volwassenen heeft een psychische aandoening gehad in de afgelopen 12 maanden. Dat blijkt uit de resultaten van NEMESIS-3.
NEMESIS-3 (Netherlands Mental Health Survey and Incidence
Study-3) is een psychiatrisch epidemiologisch cohortonderzoek van de
Nederlandse algemene bevolking dat voortbouwt op twee eerdere
NEMESIS-onderzoeken uitgevoerd in respectievelijk 1996–1999 en 2007–2018. De
hoofddoelen van NEMESIS-3 zijn het verschaffen van actuele informatie over de
prevalentie, incidentie, beloop en gevolgen van psychische stoornissen, hun
risico-indicatoren en het bestuderen van de relevante tijdtrends.
Het onderzoek is gebaseerd op een meertraps,
gestratificeerde willekeurige bemonstering van personen van 18-75 jaar. De
onderzoekers deden face-to-face-interviews bij de respondenten thuis. Ze
gebruikten een licht gewijzigd Composite International Diagnostic Interview
(CIDI) versie 3.0 om zowel de diagnostische als de statistische handleiding
voor psychische stoornissen-IV (DSM-IV) en de psychische stoornissen DSM-5 te
beoordelen. In de eerste golf, uitgevoerd van november 2019 tot maart 2022,
werden 6194 personen geïnterviewd: 1576 respondenten vóór en 4618 respondenten
tijdens de COVID-19-pandemie. De gemiddelde interviewduur was 91 min en het
responspercentage was 54,6%. De steekproef bestond voor 50,4% uit vrouwen en
had een gemiddelde leeftijd van 47,9 jaar. De steekproef was landelijk redelijk
representatief, hoewel sommige sociodemografische groepen enigszins
ondervertegenwoordigd waren. Er zijn twee follow-upgolven gepland, drie en zes
jaar na baseline.
Globale conclusies
Bijna de helft van de Nederlandse volwassenen (48%) heeft
ooit in het leven een psychische aandoening gehad. Uitgesplitst naar de
verschillende hoofdgroepen zijn de cijfers als volgt: 29% voor
angststoornissen, 28% voor stemmingsstoornissen en 17% voor middelenstoornissen.
Van de volwassenen heeft 3,6% ADHD in de kindertijd gehad.
Opvallend is dat alleen al in de afgelopen 12 maanden, ruim
een kwart (26%) van de Nederlandse volwassenen een psychische aandoening gehad
heeft. Voor de verschillende hoofdgroepen zijn de cijfers als volgt: 15% voor
angststoornissen, 10% voor stemmingsstoornissen en 7% voor middelenstoornissen.
ADHD in de volwassenheid komt voor bij 3,2% van de volwassenen. Omgerekend naar
aantallen in de volwassen bevolking hebben dus 3,3 miljoen Nederlanders een
psychische aandoening in de afgelopen 12 maanden gehad.
Grafiek: Voorkomen van psychische aandoeningen in de
afgelopen 12 maanden (%). Bron: NEMESIS. Ten Have et al (2022).
Trimbos-Instituut.
Demografische kenmerken
De onderzoekers hebben ook de relatie bekeken tussen het
voorkomen van een psychische aandoening en de demografische kenmerken geslacht,
leeftijd, opleiding en herkomst. Ik zal in dit artikel enkel de resultaten
beschrijven voor psychische aandoeningen in de afgelopen 12 maanden. Hiervoor
zijn ook resultaten voor woonsituatie, werksituatie, inkomen en stedelijkheid,
omdat deze betrekking hebben op het huidige leven.
Geslacht
Vrouwen hebben vaker een psychische aandoening dan mannen
(28% versus 24%). Bij de hoofdgroepen zien we dat vrouwen vaker een stemmings-
en angststoornis hebben dan mannen. Mannen hebben echter vaker een
middelenstoornis. Ook hebben mannen vaker ADHD in de volwassenheid dan vrouwen.
Grafiek: Voorkomen van psychische aandoeningen in de
afgelopen 12 maanden, naar geslacht (%). Bron: NEMESIS. Ten Have et al (2022).
Trimbos-Instituut.
Leeftijd
Met het toenemen van de leeftijd neemt het voorkomen van een
psychische aandoening af. Dit geldt ook voor de hoofdgroepen: deze komen het
vaakst voor bij 18-24-jarigen en het minst vaak bij 65+ers. Bij ADHD is er geen
duidelijke samenhang met leeftijd.
Opleiding
Volwassenen met basisonderwijs, lbo, mavo of vmbo als hoogst
afgeronde opleiding hebben vaker een psychische aandoening. Dit geldt ook voor
het voorkomen van een stemmings- en angststoornis en ADHD. Bij een
middelenstoornis is het patroon omgedraaid, dit komt het meest voor bij
volwassenen die HBO of universiteit hebben afgerond.
Woonsituatie
Volwassenen zonder partner hebben vaker een psychische
aandoening. Dit geldt ook voor alle drie hoofdgroepen van aandoeningen en ADHD.
Eén op de vijf volwassenen met partner (met of zonder kinderen) heeft enige
psychische stoornis in de afgelopen 12 maanden; bij de andere groepen komt dit
vaker voor.
Werksituatie
Volwassenen zonder betaald werk (werkloos of
arbeidsongeschikt) hebben ruim twee keer zo vaak een psychische aandoening als
volwassenen met betaald werk (52% versus 23%). Ook studenten hebben vaker een
psychische aandoening, met name een middelenstoornis komt bij hen vaak voor
(17%), vergeleken met werkenden. Gepensioneerden hebben het minst vaak een
psychische aandoening.
Huishoudinkomen
Met het toenemen van het inkomen, neemt het voorkomen van
een psychische aandoening af. Dit patroon is ook zichtbaar bij stemmings- en
angststoornis en ADHD. Een middelenstoornis komt in alle drie
inkomenscategorieën ongeveer even vaak voor.
Herkomst
Volwassenen van niet-Nederlandse herkomst hebben iets vaker
een psychische aandoening en alle hoofdgroepen van aandoeningen dan volwassenen
met een Nederlandse herkomst. De verschillen zijn echter niet significant.
Stedelijkheid
Volwassenen die in de stad wonen, hebben vaker een
psychische aandoening. Dit geldt ook voor alle hoofdgroepen. Bij ADHD is er
geen duidelijke samenhang met stedelijkheid.
Ruim een kwart van de Nederlandse volwassenen had een
psychische aandoening in de afgelopen 12 maanden. Het komt vaker voor bij
vrouwen, jongvolwassenen en volwassenen met een lagere opleiding. Er is ook een
verhoogd risico bij alleenstaanden, mensen zonder betaald werk, mensen met een
lager inkomen en mensen die in de stad wonen. Van alle factoren blijkt de
werksituatie de belangrijkste te zijn: volwassenen zonder betaald werk hebben
ruim twee keer zo vaak een psychische aandoening. Uit dit onderzoek is wel niet
duidelijk in welke mate deze factoren oorzaak dan wel gevolg zijn: hebben de
respondenten bijvoorbeeld een psychische aandoening omdat ze geen werk hebben,
of zijn ze arbeidsongeschikt als gevolg van een psychische aandoening? De
bevindingen van dit nieuwe cohortonderzoek uit Nederland zijn alleszins
interessant, omdat we ze kunnen projecteren op de gelijkaardige Belgische
bevolking.
Bron
Ten Have M et al. The Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-3 (NEMESIS-3):
Objectives, methods and baseline characteristics of the sample. International
Journal of Methods in Psychiatric Research, 02 September 2022. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/mpr.1942
Trimbos NEMESIS Kerncijfers psychische aandoeningen https://cijfers.trimbos.nl/nemesis/kerncijfers-psychische-aandoeningen/samenvatting-kerncijfers/