Volgens de officiële cijfers zitten we in België ondertussen aan bijna 10.000 overlijdens ten gevolge van besmettingen met het SARS-CoV-2-virus. Hier blijven toch behoorlijk wat discussies over. Maar met de brondata van Statbel krijg je wel een volledig beeld. Ik zal mijn achtergrond van biostatistiek en epidemiologie gebruiken om op basis hiervan een objectieve inschatting te maken van de effectieve oversterfte tot nu toe.
De officiële cijfers
Op datum van schrijven (5 juli 2020) staat de teller van het aantal overlijdens door COVID-19 in België op 9.771. Hiermee doet België het een stuk slechter dan bijvoorbeeld Duitsland (9.020 doden) of Nederland (6.132 doden), zeker wanneer je in beschouwing neemt dat beide landen een hoger bevolkingsaantal hebben (respectievelijk 83 en 17 miljoen inwoners, tegenover 11,5 miljoen in België).
Over die aantallen blijft wel veel inkt vloeien, want bijvoorbeeld in België werd bij aanvang niet alle besmettingen geobjectiveerd. Alle vermoede besmettingen in de woonzorgcentra werden dus meegeteld. Bovendien is het bij een besmetting ook niet altijd zeker dat het coronavirus als effectieve oorzaak moet gezien worden van het overlijden. Ga je bij een terminale hartpatiënt die in zijn laatste levensdagen ook nog eens besmet wordt met het SARS-Cov-2-virus COVID-19 als doodsoorzaak of hartfalen? In België niet, de patiënt wordt meegeteld als coronadode. Rusland bijvoorbeeld (145 miljoen inwoners, 10.011 coronadoden) telt anders: elk overlijden waar die persoon een of andere chronische aandoening had, wordt niet meegeteld. Het is dus appels met Pokémon figuurtjes vergelijken (want peren zijn toch nog enigszins vergelijkbaar).
De brondata
In de dood is iedereen echter gelijk. De mortaliteitscijfers per land zijn jaar op jaar behoorlijk gelijklopend. Ja, in het ene jaar kun je wel eens een grotere piek hebben dan gemiddeld tijdens een zwaar griepjaar of een hete zomer, maar grosso modo vallen de gemiddelden heel dicht bij elkaar. Normaal duurt het minstens 9 maanden na datum voordat de mortaliteitscijfers op de website van Statbel beschikbaar zijn, maar in tijden van corona schakelen de overheidsdiensten soms een aantal versnellingen hoger. De cijfers tot 21 juni 2020 zijn integraal beschikbaar. Ik heb ze eens door een aantal draaitabellen gedraaid, en dan krijg ik volgende inzichten. (NB ik heb de cijfers van 1-21 juni 2020 uit de analyse gehaald, omdat dit onvolledige cijfers zijn en dus een vertekend resultaat zouden geven).
De sterftecijfers grafisch weergegeven
In onderstaande grafiek kun je het aantal overlijdens per maand zien, voor de jaartallen 2011 tot en met 2020. 2018 was een zwaarder griepjaar, je ziet een hoger aantal overlijdens in maart 2018. Ook de warmste zomer sinds het begin van de metingen in 1833 heeft geleid tot een meetbare oversterfte in juli 2018. De coronapiek steekt er echter duidelijk bovenuit.
Dit verschil is nog duidelijker zichtbaar wanneer je de overlijdens als een cumulatieve lijngrafiek weergeeft. Hier vallen de pieken van 2018 niet echt op, dit jaar volgt min of meer de lijn van de overige negen jaren. Maar 2020 geeft een duidelijke afwijking. Eind mei zijn er 55.819 overlijdens. De overige jaartallen liggen de aantallen voor de periode januari - mei tussen 44.157 (in 2011) en 50.682 (in 2015), met een gemiddelde van 48.087.
Een analyse van de oversterfte per maand
Het maandgemiddelde ligt met 11.532 overlijdens al hoger in maart 2020; dit ligt nog binnen de varianten van de overige jaren (een minimum van 9.115 in 2011 en een maximum van 12.202 in 2018), maar gezien 2020 een zwak griepjaar was, zie in een van mijn overige posts, is hier wellicht al oversterfte door COVID-19. Op basis van de maandgemiddelden per jaar en de ernst van het griepseizoen schat ik de oversterfte door COVID-19 in op ca. 1.500.
April is een belangrijke outlier met 15.390 doden in plaats van het gemiddelde van 8.912. Het vorige "maandrecord" lag op 9.763, in 2013. Bijna 6.500 extra overlijdens dus.
In mei normaliseren de cijfers bijna weer volledig; 9.375 doden tegenover gemiddeld 8.762 (minimum 8453 in 2011, maximum 9097 in 2017). Toch nog een 500 overlijdens meer dan gemiddeld, met het coronavirus als enige logische verklaring.
Juni heb ik dus niet in bovenstaande grafieken gezet omdat er nog onvolledige data zijn, maar op basis van de cijfers tot en met 21 juni zijn hier geen afwijkingen (5.424 overlijdens in juni 2020, het gemiddelde van de voorbije 10 jaar voor deze drie weken ligt op 5.717). Dit zie je soms wel na een periode van oversterfte: mensen die al in heel precaire toestand waren, zijn enkele weken eerder overleden dan anders, in de periode erop liggen de cijfers dan wat lager. Enfin, geen significante oversterfte in deze maand dus.
Conclusie
Op basis van de oversterfte kun je beschouwen dat er tot dusver circa 8.500 extra doden zijn gevallen in België door het SARS-CoV-2-virus: 1.500 extra in maart, 6.500 extra in april, 500 extra in mei en quasi geen in juni.