Gisteren kreeg ik een telefoontje van de school. Mijn zoon
heeft een balpen gestolen van een van zijn klasgenootjes, meldde zijn leerkracht.
Ik uiteraard met een rode kop. Ik verzekerde de leerkracht dat ik mijn zoon
goed de les zou spellen! Toen hij thuis kwam, heb ik meer dan een half uur
fulminerend herhaald dat stelen niet mag. Dat hij twee weken huisarrest heeft,
géén spelletjes mag spelen op zijn smartphone, en geen snoep krijgt. Dat zal hem leren
dat stelen verkeerd is! En wacht maar tot zijn moeder thuis is!
Toen ik uiteindelijk weer wat tot bedaren kwam, bekeek
ik zijn betraande gezicht. “Maar waarom toch?” Vroeg ik toen vertwijfeld.
“Waarom steel je een balpen? Je weet toch dat je me zoiets gewoon hoeft te
vragen? Ik kan heel eenvoudig een hele
doos balpennen van het werk
meenemen!”
Okee, full disclosure: bovenstaande is niet
gebeurd. Ik heb niet eens een zoon (waarvan ik weet heb, wacka wacka). Maar bovenstaande mop
staat als illustratief voorbeeld in het uitmuntende boek “The Honest Truth About Dishonesty: HowWe Lie to Everyone - Especially Ourselves” van Dan Ariely.
Iedereen speelt een beetje vals en steelt een
beetje. Uiteraard hebben sommigen totaal geen scrupules en gaan zonder
problemen all the way (deze subgroep van mensen worden ook wel psychopaten
genoemd, of sociopaten… of topmanagers). Maar een beetje
stelen, zoals een balpen of een pakket printerpapier op kantoor of een blikje
cola in de gemeenschappelijke koelkast, dat kan iedereen wel nog rechtvaardigen tegenover
zichzelf. Eén pakket printerpapier, wie gaat dat nu missen? En bovendien, soms
druk thuis ik iets af dat ik voor het werk nodig heb. Ik heb gisteren nog een
uur langer gewerkt, dat compenseert toch wel zeker voor die enkele blaadjes.
Mijn loon is sowieso te laag. En daarbij, iedereen
doet het. Allemaal excuses, waardoor je je nog steeds goed kunt voelen over
jezelf.
De mate waarin
je vals speelt, hangt ook sterk af van de omstandigheden. Heeft de kassier je
wachttijd met 10 seconden verlengd door haar gsm vast te nemen en vrolijk een afspraakje te bevestigen? De kans dat je haar niet gaat zeggen dat ze teveel heeft
teruggegeven is net enorm toegenomen. Dat zal haar leren om je kostbare tijd
te verspillen! Rijdt iemand vóór jou over de witte streep om al de afrit te
nemen? De kans is opeens een stuk groter dat jij dat ook gaat doen! Behalve
wanneer de verkeersovertreder iemand is die uitdrukkelijk niet tot jouw sociale groep behoort; afhankelijk van je
persoonlijke voorkeur kan dat bijvoorbeeld iemand zijn die met een bmw rijdt.
De kans dat je diens gedrag gaat na-apen, wordt dan net een stuk kleiner. Typisch, een asociale beemerboy! Ik volg tenminste de verkeersregels!
Goed gedrag
blijkt ook ruilbaar te zijn. Heb je net een goede daad verricht? Dan heb je het
gevoel dat je nu het recht hebt verdiend om deze extra karma-punten terug in te
wisselen. Ik heb daarnet een oud dametje de straat over geholpen! Dus ik ben
een fantastisch persoon! Wat maakt het uit dat ik nu op het examen even spiek?
Ik ben nog steeds goed!
Dus, conclusie:
heb je net iemands leven gered? Wow, fantastisch! Maar blijf nu even uit mijn buurt!