Deze tekst is eerder verschenen in de PreventFocus van maart 2019.
De nadelige gezondheidseffecten
van een sedentaire levensstijl zijn al langer gekend. Over de effecten op de
gezondheid van zittend werk, dat wil zeggen een beroepsmatige blootstelling, is
minder consensus. Uit systematische analyses van onderzoek naar de gezondheidsuitkomsten
van zittend werk blijkt alleszins dat deze sedentaire beroepsuitoefening bij
vrouwen geassocieerd is met een hoger risico op suikerziekte. Interventies via
het werk kunnen een positieve impact hebben op het voorkomen van deze
aandoening.
Inleiding
Het verband tussen zittend werk
en gezondheid is al meer dan 60 jaar onderwerp van epidemiologisch onderzoek.
In 1953 vonden Engelse onderzoekers een hoger sterftecijfer en hartlijden bij
buschauffeurs, wanneer vergeleken met de kaartjescontroleurs.
Het gros van het onderzoek echter
is eerder gericht op een globale sedentaire levensstijl, en niet specifiek op
het beroepsmatig gezondheidsrisico van zittend werk. Het verband tussen zittend
werk en een sedentaire levensstijl is complex, en in sommige gevallen
tegenstrijdig. Het is dus belangrijk om het beroepsmatige risico apart te
bestuderen, de gezondheidseffecten te evalueren, en uit deze bevindingen
gerichte interventies te formuleren.
Studies naar de impact van zittend werk op de gezondheid
Systematische reviews van
gezondheidsstudies hebben verbanden aangetoond tussen sedentaire levensstijl en
globale mortaliteit, hart- en vaatziekten, diabetes type 2, colon-,
endometrium-, long- en borstkanker en depressie. Naast de totale hoeveelheid
tijd besteed aan zitten, blijken lange, ononderbroken tijdsstukken van sedentaire
tijd bijzonder schadelijk te zijn. Dit laatste houdt dus niet enkel zittend
werk in, maar ook bijvoorbeeld reistijd in de auto of televisiekijken.
De grootste werknemersklassen die
zittend werk uitvoeren, zijn beeldschermwerkers, loketbedienden,
callcentermedewerkers en (vrachtwagen of bus)chauffeurs.
Het bewijsmateriaal met
betrekking tot gezondheidsresultaten specifiek voor zittend werk, dus een deels
sedentaire levensstijl opgelegd in de vorm van een beroepsmatige blootstelling,
is over het algemeen minder consistent dan voor een globaal sedentaire
levensstijl. Dit is te wijten aan verschillende factoren: verschillen in de
proportie van de totale dag die wordt besteed aan werk, moeilijkheden in
kwantificeren van de zittijd, verschillen in leefgewoontes buiten het werk, en selectiebias
bij diegenen die zittend werk doen. Zo kan het zijn dat mensen met
gezondheidsproblemen eerder zittend werk verrichten. Conflicterende factoren
voor sommige aandoeningen (bijvoorbeeld zoals de relatie tussen sociale klasse
en hart- en vaatziekten) bemoeilijken ook nog eens epidemiologisch onderzoek op
dit gebied.
Dankzij de recente technologische
vooruitgang met toenemend gebruik en betrouwbaarheid van versnellingsmeters
zoals de Fitbit en de Apple Watch, wordt het wel steeds eenvoudiger om blootstelling
aan zittend werk op een min of meer uniforme wijze te gaan objectiveren en
kwantificeren.
Welke gezondheidseffecten van zittend werk
Bovenstaande caveats in acht
genomen, zijn er wel verschillende degelijke studies verricht die de impact van
zittend werk op de gezondheid kwantificeerden. Een systematisch overzicht uit
2010 analyseerde 43 dergelijke studies. In het overzicht bekeek men voor de
verschillende studies de associaties tussen zittend werk en body mass index
(BMI), kanker, cardiovasculaire ziekte, diabetes mellitus type 2 en
mortaliteit.
De helft van de studies tonen een
positief verband tussen zittend werk en BMI, maar ze kunnen een oorzakelijk
verband niet bevestigen. De eerder vermelde factoren zorgen hiervoor: leidt het
zittend werk tot overgewicht, of gaan mensen met overgewicht eerder kiezen voor
een functie met zittend werk? Of zijn er andere sociale factoren die ertoe
leiden dat bevolkingsgroepen die in grotere mate lijden aan overgewicht, ook
zittend werk uitvoeren?
Er is enig bewijs voor een positief
verband van zittend werk met kanker en mortaliteit, maar enkel bij vrouwen. Het
is nog niet duidelijk waaraan dit verschil precies te wijten is. Een hypothese
is dat hormonale factoren aan de basis liggen, waardoor vrouwen bij langdurige
sedentaire sessies meer neiging hebben tot klontervorming in de perifere
bloedvaten. Een genetische voorbeschikking kan
ook aan de basis liggen, of (een combinatie van) sociale factoren; meer
onderzoek is nodig.
Uit de meeste studies blijkt wel duidelijk
dat zittend werk geassocieerd is met een hoger risico op het ontwikkelen van diabetes
mellitus type 2. Hierover ga ik lager in meer detail op in.
Zittend werk en suikerziekte
Meer dan 90% van de mensen die
aan suikerziekte lijden, hebben diabetes mellitus type 2. Deze aandoening
treedt vooral op vanaf de leeftijd van 40 jaar. Twee problemen liggen aan de
basis: er wordt onvoldoende insuline aangemaakt, en de werking van het
aanwezige insuline is verminderd. Erfelijke aanleg speelt een rol, maar
overgewicht en gebrek aan lichaamsbeweging vergroot het risico op de ziekte.
Een grote, prospectieve studie uit
2003 van 68.497 vrouwen objectiveert een verband tussen televisiekijken en
ander sedentair gedrag met een verhoogd risico op het ontwikkelen van obesitas
en diabetes mellitus type 2. Elke toename van twee uur per dag zittend werk gaat
gepaard met een toename van 7% van het risico op diabetes.
Interessant is dat twee uur per
dag thuis staan of rondlopen gepaard gaat met een daling van het risico op
diabetes met 12%. Elk uur per dag stevig wandelen is geassocieerd met een
vermindering van 34% van diabetes. Ook interventies op de werkvloer kunnen een
dergelijke impact hebben.
Er zijn (nog) geen gelijkaardige
studies of systematische reviews verricht specifiek bij mannen naar een
mogelijk gelijkaardig verhoogd risico op diabetes van zittend werk. Het lijkt
desalniettemin zeer waarschijnlijk dat dergelijke correlaties aanwezig zijn;
dus in afwachting van meer definitieve conclusies die al dan niet een dergelijk
verband bevestigen, moeten we er voorzichtigheidshalve van uitgaan dat dit
verband wel degelijk bestaat.
Suikerziekte kan in een relatief
vroeg stadium ontdekt worden met screening aan de hand van een urinestaal.
Bloedtesten zijn nog gevoeliger, maar vergen al wat meer organisatie om als
screeningsmiddel te organiseren. Vanuit een preventief standpunt zou het nuttig
zijn om werknemers met zittend werk via arbeidsgeneeskundig toezicht op
regelmatige basis met een urinestaal te screenen op de mogelijke ontwikkeling
van suikerziekte. Zeker werknemers met beginnend tot zwaar overgewicht lopen
een verhoogd risico.
Besluit
Zittend werk is geassocieerd met
een hoger risico op diabetes mellitus type 2. Het is relatief eenvoudig om
preventief te screenen op de ontwikkeling van deze aandoening. Nog beter is om
het probleem aan te pakken bij de bron: de aandoening is omkeerbaar door een
gezonde levensstijl. Het regelmatig onderbreken van langdurige zitsessies door
een betere werkorganisatie en het aansporen tot meer bewegen, kan de kans op
het ontwikkelen van diabetes significant doen dalen. Dergelijke interventies
hebben aantoonbare effecten, maar enkel wanneer ze op de juiste manier zijn ontworpen
en voldoen aan de principes van ergonomie en menselijke factoren.
Voor advies over een duurzaam
beleid kan men beroep doen op (onder meer) de externe dienst PBW.