De Europese Commissie heeft een nieuwe Eurobarometer vrijgegeven om de opvattingen van EU-inwoners over mentale gezondheid te verkennen. Dit onderzoek, gehouden in alle 27 lidstaten bij personen vanaf 15 jaar, belicht het actuele mentale welzijn, bepalende factoren voor positieve mentale gezondheid, de blik op mensen met mentale aandoeningen en de kwaliteit en bereikbaarheid van betreffende zorgdiensten. Werk wordt consistent gezien als een tweesnijdend zwaard: het kan zowel bevorderend als belemmerend zijn voor mentale gezondheid. 18% geeft aan dat het essentieel is voor positief mentaal welzijn. In dit artikel worden de belangrijkste bevindingen weergegeven, met specifieke aandacht voor de resultaten uit België.
Achtergrond
Geestelijk welzijn is essentieel voor onze algemene
gezondheid. De Europese Commissie heeft de laatste 25 jaar initiatieven en
projecten gesteund om dit in de EU en verder te bevorderen. Op 7 juni 2023
heeft de Commissie een uitgebreid plan voor mentale gezondheid goedgekeurd,
gericht op het ondersteunen van lidstaten en andere stakeholders om de
uitdagingen op dit vlak aan te gaan. Deze nieuwe aanpak plaatst mentale
gezondheid naast fysieke gezondheid.
Om de standpunten van EU-burgers over geestelijk welzijn te
begrijpen, heeft de Europese Commissie, Directoraat-Generaal Gezondheid en
Voedselveiligheid, Ipsos European Public Affairs gevraagd een onderzoek uit te
voeren. Hierbij werden tussen 14 en 21 juni 2023, 26.501 personen uit alle 27
EU-lidstaten vanaf 15 jaar ondervraagd via digitale interviews. De conclusies
staan beschreven in een 102 pagina’s tellend document.
Dit onderzoek beschouwt mentale gezondheid als een
welzijnsstaat waarin individuen effectief kunnen omgaan met dagelijkse stress,
zich bewust zijn van hun capaciteiten, productief kunnen zijn en bijdragen aan
hun gemeenschap. De enquêteresultaten zijn proportioneel aangepast op basis van
bevolkingsgegevens, waarbij gemiddelden voor de EU27 rekening houden met de 15+
bevolking van elke lidstaat. Voor elk land worden de belangrijkste resultaten
ook in een apart document samengevat.
Sectie 1. De mentale staat binnen de EU
Deelnemers kregen verschillende stellingen voorgeschoteld,
variërend van 'Ik voelde me energiek' tot 'Ik voelde me neerslachtig'. Zij
moesten aangeven welke stelling het best hun gevoelens van de afgelopen maand
weergaf. Uit de resultaten bleek dat 29% van de respondenten aangaf zich kalm
en vredig te hebben gevoeld, terwijl 27% zich vermoeid voelde. Daarnaast voelde
14% zich gespannen en 10% zich neerslachtig. 11% voelde zich gelukkig, terwijl
slechts 7% zich energiek voelde. In België voelde 18% zich gelukkig, het derde
beste resultaat van de deelnemende EU landen na Denemarken en Nederland.
Bovendien werd gevraagd hoe actuele wereldgebeurtenissen,
zoals de COVID-19 pandemie, geopolitieke spanningen en de klimaatcrisis, hun
mentale welzijn beïnvloedden. Een significante meerderheid (62%) voelde dat
deze gebeurtenissen hun geestelijke gezondheid 'een beetje' tot 'in hoge mate'
hadden aangetast. Daarentegen ervoer 25% minimale invloed en 12% voelde
helemaal geen effect. In de meeste EU-landen gaf een meerderheid aan dat
wereldgebeurtenissen hun mentale staat 'enigszins' beïnvloedden, zoals blijkt
uit 52% van de deelnemers in Portugal, 51% in Frankrijk en 50% in Litouwen.
Opmerkelijk is dat in Zweden en Denemarken een groot deel van de respondenten
aangaf dat hun mentale welzijn slechts minimaal werd beïnvloed door actuele
gebeurtenissen, met percentages van respectievelijk 46% en 40%. De resultaten
van België liggen met 59% impact dicht bij het EU gemiddelde.
Afbeelding: Vraag 2 - In hoeverre hebben de recente
gebeurtenissen in de wereld (de coronapandemie, de Russische agressie tegen
Oekraïne, de klimaatcrisis, werkloosheid, de stijgende kosten voor eten en
energie) invloed gehad op uw geestelijke gezondheid? (%). Bron: Eurobarometer
530.
Sectie 2. Factoren die bijdragen aan een goede
geestelijke gezondheid
Bij het verkennen van factoren die bijdragen aan een goede
geestelijke gezondheid, kwamen uit het onderzoek diverse activiteiten en
gedragingen naar voren. De deelnemers waardeerden vooral het contact met de
natuur en goede slaapgewoonten, elk met 35% van de respondenten die deze
activiteiten als gunstig benoemden. Sporten en andere fysieke activiteiten,
evenals sociale interacties, werden ook hoog gewaardeerd. Naast deze vier
toppers, onderstreepten de respondenten het belang van recreatie, gezonde voeding,
ontspanning en een evenwichtige werk-privé balans. Opmerkelijk was dat slechts
een klein percentage, 9%, vond dat het verminderen van hun gebruik van digitale
en sociale media hun mentaal welzijn bevorderde. In België werd contact met de
natuur minder belangrijk beschouwd, en was er vooral waardering voor goede
slaapgewoonten, gezonde voeding en sociale interacties.
Wanneer we breder kijken naar wat wordt gezien als
sleutelfactoren voor een solide geestelijk welzijn, stonden leefomstandigheden
bovenaan de lijst, genoemd door 60% van de respondenten. Financiële zekerheid
werd ook als essentieel beschouwd, samen met de eerder genoemde fysieke
activiteit en sociale contacten. De educatieve omgeving en de invloed van
digitale ruimtes werden door slechts een klein percentage als belangrijk
beschouwd. Ook viel op dat de prioriteiten verschoven afhankelijk van het land;
in 17 lidstaten stond de leefomgeving voorop, terwijl in 12 andere landen
financiële stabiliteit het meest werd benadrukt.
Een onderwerp dat de laatste jaren steeds meer aandacht
heeft gekregen, is de invloed van sociale media op mentale gezondheid, met name
bij jongeren. Uit de resultaten blijkt dat er in alle EU-lidstaten zorgen zijn
over de potentiële negatieve invloed van sociale media. Maar er zijn
aanzienlijke verschillen per land in de mate van deze overtuiging. In Zweden
bijvoorbeeld, gelooft een opvallende meerderheid van 61% dat zelfs incidenteel
gebruik van sociale media schadelijk kan zijn voor jongeren, terwijl in Roemenië
slechts 29% die mening deelde.
Afbeelding: Vraag 3 - Welke van de volgende activiteiten
en gedragingen dragen volgens u het meest bij tot een goede geestelijke
gezondheid? (Kies drie antwoorden) (% per land). Bron: Eurobarometer 530.
Sectie 3. Rol van de EU in de verbetering van de
geestelijke gezondheid
Binnen de Europese Unie (EU) is er een duidelijke behoefte
aan actie en ondersteuning op het gebied van geestelijke gezondheid. Uit de
verzamelde gegevens blijkt dat 45% van de respondenten van mening is dat de EU
een significante invloed kan uitoefenen door het verbeteren van de algemene
levenskwaliteit van haar burgers. Daarnaast gelooft 37% dat de EU een
belangrijke rol speelt in het faciliteren van betere toegang tot en
ondersteuning van diagnose, behandeling en verzorging in de geestelijke
gezondheidssector.
Er is ook een sterke roep om de EU zich te laten richten op
de geestelijke gezondheid van kwetsbare groepen; 35% van de respondenten
benadrukt de noodzaak om met name kinderen, jongeren en ouderen te
ondersteunen. Bijna een derde, oftewel 29%, vindt dat de EU moet ingrijpen in
situaties met psychosociale risico's op de werkplek. In België vond 30% dat.
Vroegtijdige opsporing en screening van geestelijke
gezondheidsproblemen is eveneens een prominent thema, met 27% die aangeven dat
dit een gebied is waar de EU kan helpen. Een gelijk percentage, 27%, ziet ook
een belangrijke rol weggelegd voor de EU in het bevorderen van mentale welzijn
en preventie van problemen.
Stigma's rondom geestelijke gezondheid zijn een zorg voor
21% van de respondenten, die geloven dat de EU kan helpen deze te verminderen
en discriminatie te bestrijden. Ook is er een roep om meer
bewustmakingsprogramma's, met 20% die aangeeft dat de EU hierin een rol kan
spelen.
Regionaal gezien zijn er opmerkelijke verschillen. In de
meerderheid, 21 van de 27 EU-lidstaten, staat het verbeteren van de algemene
levenskwaliteit bovenaan. Toch zijn er uitzonderingen zoals Spanje, Ierland en
Zweden, waar meer nadruk ligt op zorgtoegang en -ondersteuning. In Finland,
Estland en Denemarken is er speciale aandacht voor kwetsbare groepen,
voornamelijk kinderen en ouderen.
Afbeelding: Vraag 5 - Op welke gebieden kan de Europese
Unie volgens u het meeste bijdragen om de geestelijke gezondheid van Europese
burgers te verbeteren? (%). Bron: Eurobarometer 530.
Sectie 4. Beeldvorming rondom personen met psychische
uitdagingen
Binnen onze maatschappij blijkt een duidelijk beeld te
bestaan over mensen met psychische klachten. Een aanzienlijke meerderheid, 77%
om precies te zijn, voelt dat deze groep anders bekeken wordt in vergelijking
met andere patiënten. Deze perceptie wordt versterkt in educatieve en
professionele omgevingen, waar 60% van de respondenten gelooft dat er een
onderscheid gemaakt wordt.
Toch lijkt deze opinie niet universeel te zijn. Op het vlak
van medische professionals is er verdeeldheid. Slechts 41% is van mening dat er
door deze groep professionals een onderscheid gemaakt wordt tussen psychische
patiënten en anderen. In België vindt zelfs slechts 33% dat.
De opvattingen variëren per land. In veel Europese landen
overheerst het gevoel dat psychische patiënten inderdaad anders worden
bejegend, ook op het werk. Desalniettemin onderstreept bijna iedereen, 89% van
de respondenten, het belang van geestelijke gezondheidszorg. Ze plaatsen dit op
gelijke voet met zorg voor lichamelijke gezondheid. Maar slechts een derde
gelooft dat de zorgkwaliteit vergelijkbaar is tussen deze twee. Daarnaast
voelen velen, zo'n 76%, dat er bestaande vooroordelen zijn over de capaciteiten
van mensen met psychische problemen en hun bijdrage aan de samenleving.
Sectie 5. Kwaliteit van geestelijke gezondheidszorg
Bij het overdenken van de kwaliteit van geestelijke
gezondheidszorg in Europa ligt de nadruk vooral op universele toegankelijkheid.
Voor 39% van de Europeanen staat dit bovenaan de lijst van prioriteiten. Dicht
daarachter komt de wens voor zorg door deskundige professionals met de juiste
hulpmiddelen, zoals benadrukt door 37% van de respondenten. Er wordt ook veel
waarde gehecht aan tijdige beschikbaarheid en een persoonlijke benadering, die
beide individuele behoeften centraal stellen. Andere overwegingen zoals
betaalbaarheid, betrouwbaarheid, en respect voor mensenrechten en culturele
waarden werden eveneens benoemd, zij het iets minder frequent.
Daarnaast benadrukt het onderzoek het vitale belang van
vroege opsporing van geestelijke gezondheidsproblemen. De helft van de
ondervraagden gelooft sterk in het vermogen van eerstelijns- en
gemeenschapszorg om vroegtijdige signalen op te pikken. Onderwijsinstellingen
worden ook gezien als waardevolle plaatsen voor vroege detectie, volgens 43%
van de respondenten. Andere omgevingen zoals werkomgevingen, ziekenhuizen en
sociale diensten werden eveneens genoemd, maar in mindere mate. Wat opviel, was
dat sport- en vrijetijdsactiviteiten niet vaak werden geassocieerd met het
vroegtijdig detecteren van geestelijke gezondheidsproblemen.
Afbeelding: Vraag 6 - Waar denkt u dat geestelijke
gezondheidsproblemen het beste kunnen worden vastgesteld in een vroeg stadium?
(%). Bron: Eurobarometer 530.
Sectie 6. Toegankelijkheid van geestelijke
gezondheidsdiensten
In de Europese Unie heeft een aanzienlijk deel van de
bevolking, namelijk 25%, problemen ervaren bij het zoeken naar geestelijke
gezondheidszorg voor henzelf of een dierbare. De cijfers variëren echter sterk
per land. Terwijl in Italië slechts 13% van de respondenten moeilijkheden
aangaf, schoten de percentages omhoog naar 43% in Portugal en zelfs 44% in
Ierland. België scoort goed met 22%.
De aard van deze problemen is divers. Van degenen die
barrières tegenkwamen, gaf een overweldigende meerderheid van 67% aan dat ze
geconfronteerd werden met lange wachtlijsten of aanzienlijke vertragingen
voordat ze een diagnose of behandeling kregen. Kosten bleken ook een
belemmering voor velen, met 35% die beweerde dat de diensten simpelweg te duur
waren. Daarnaast wist 30% niet waar ze terecht konden voor gespecialiseerde
artsen, en 22% koos ervoor om gewoon af te wachten in de hoop dat hun problemen
vanzelf zouden overgaan. België heeft vergelijkbare resultaten.
Sectie 7. Persoonlijke ervaringen met geestelijke
gezondheidsproblemen
Bijna de helft van alle respondenten gaf aan dat ze
worstelden met een emotioneel of psychosociaal probleem. Deze percentages
varieerden van land tot land, met 34% in Denemarken en tot wel 69% in Litouwen.
Andere landen met vergelijkbare percentages zijn Nederland en België, terwijl
landen zoals Malta, Ierland en Cyprus dichter bij Litouwen staan. Als we kijken
naar de symptomen, voelde het merendeel van de respondenten zich verdrietig of
neerslachtig, terwijl anderen melding maakten van symptomen zoals overmatige
zorgen, lage zelfwaardering en sociale terugtrekking.
Opvallend is dat 54% van de respondenten, ondanks het
ervaren van deze symptomen, aangeeft dat ze geen professionele hulp hebben
gezocht of ontvangen. In België was dat slechts 39%.
Welke oplossingen als het meest effectief werden beschouwd
door degenen die geestelijke gezondheidsproblemen ervaren: Counseling en
therapie stonden bovenaan de lijst, met lichaamsbeweging en gesprekken met
dierbaren als andere populaire keuzes. Interessant is dat het vertrouwen in
counseling en therapie varieert tussen de lidstaten, waarbij Portugal het meest
vertrouwen heeft in deze aanpak en Letland en Litouwen het minst. In sommige
landen, zoals Letland, Litouwen en Kroatië, wordt lichaamsbeweging juist gezien
als een van de meest effectieve oplossingen.
Afbeelding: Vraag 14 - Heeft u de afgelopen 12 maanden
emotionele of psychosociale problemen gehad (zoals depressieve of angstige
gevoelens)? (%). Bron: Eurobarometer 530.
Conclusie
In de "Eurobarometer Mentale gezondheid" is het
complexe landschap van geestelijke gezondheid in de EU onderzocht. Uit de
gegevens blijkt dat geestelijk welzijn varieert tussen lidstaten, maar een
aanzienlijk percentage van de burgers ervaart emotionele en psychosociale
problemen. De belangrijkste factoren voor een goede geestelijke gezondheid zijn
de levensomstandigheden (60%), gevolgd door financiële zekerheid (53%),
lichaamsbeweging en sociale contacten (beide 41%). De meeste respondenten antwoordden
dat de recente wereldgebeurtenissen hun geestelijke gezondheid 'enigszins'
(44%) of 'in grote mate' (18%) hebben beïnvloed. Hoewel velen worstelen met
geestelijke gezondheidsproblemen, zoeken velen geen professionele hulp. Werk
wordt in het hele onderzoek genoemd als een factor die kan bijdragen aan zowel
een betere als een slechtere geestelijke gezondheid: 18% van de respondenten
zegt dat het een belangrijke factor is voor een goede geestelijke gezondheid.
Deze bevindingen benadrukken het belang van continue bewustmaking en
ondersteuning, ook op het werk.
Bronnen:
OSH News -
One in five Europeans say work plays an important role to achieve good mental
health https://osha.europa.eu/en/oshnews/one-five-europeans-say-work-plays-important-role-achieve-good-mental-health?pk_campaign=sm_
Eurobarometer
– Mental Health https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3032